Overzichtsuitspraak – Nieuwe bewijsmiddelen en gronden II

Voor iedere, omgevingsrechtelijke- of niet omgevingsrechtelijke zaak, dient telkens vanuit processueel oogpunt de keuze gemaakt te worden of gronden direct in de bestuurlijke fase of in eerste aanleg naar voren gebracht moeten worden. Soms kan het – om de slagingskans van een zaak te vergroten en/of vanuit praktisch- en financieel oogpunt – verstandig zijn om niet direct in de eerste fase van een procedure alle kaarten op tafel te leggen. Dit zal telkens per geval beoordeeld moeten worden.

Bij het aanvoeren van nieuwe beroepsgronden staat de vraag centraal of de Afdeling Bestuursrechtspraak een zogenoemde grondentrechter hanteert. Zo’n grondentrechter houdt in dat nieuwe gronden in een volgende fase van de procedure niet meer kunnen worden aangevoerd. In geschillen buiten het omgevingsrecht geldt tussen beroep en hoger beroep geen grondentrechter. In omgevingsrechtelijke zaken geldt de grondentrechter wel.

Van de bestuurlijke fase naar de beroepsfase

Een nieuwe grond in beroep is een grond die niet naar voren is gebracht in de bestuurlijke fase: de bezwaarfase of zienswijzefase. De Afdeling Bestuursrechtspraak motiveert dat tussen de bestuurlijke fase en beroep geen grondentrechter geldt. Dat betekent dat in beroep gronden tegen een besluit kunnen worden aangedragen die niet in de bestuurlijke fase naar voren zijn gebracht. Dat kan ook nog na afloop van de beroepstermijn, maar daarvoor gelden wel twee beperkingen.

Het kan zijn dat een wettelijk voorschrift deze mogelijkheid uitsluit. Voorbeelden zijn artikel 1.6a van de Crisis- en herstelwet en artikel 16.86 van de Omgevingswet. Ook kan het zijn dat de goede procesorde zich tegen de bespreking van de nieuwe beroepsgrond verzet. Mijn collega Dennis Snelders is hierop in zijn blog al ingegaan.

In zaken waarin de Afdeling een deskundigenbericht aan de STAB vraagt, is van dat laatste in ieder geval sprake als nieuwe gronden worden ingediend later dan drie weken nadat de adviesaanvraag is verzonden.[1]

Van de beroepsfase naar de hogerberoepsfase

Een nieuwe grond in hoger beroep is een grond die niet is aangevoerd in beroep. De Afdeling Bestuursrechtspraak motiveert in de overzichtsuitspraak dat in geschillen buiten het omgevingsrecht tussen beroep en hoger beroep geen grondentrechter geldt (m.u.v. gronden die expliciet zijn prijsgegeven, een door de rechter in eerste aanleg gekozen werkwijze waarmee door een partij is ingestemd of de goede procesorde zich tegen de bespreking van een nieuwe grond verzet). Dat betekent dat in hoger beroep in die geschillen nieuwe gronden kunnen worden aangedragen. Dit geldt uiteraard ook niet als een wettelijk voorschrift het aandragen van nieuwe gronden in hoger beroep niet mogelijk maakt of beperkt.[2]

In omgevingsrechtelijke zaken geldt wel een grondentrechter tussen beroep en hoger beroep. Dat betekent dat in een hoger beroep in een omgevingsrechtelijke zaak alleen gronden kunnen worden aangedragen die ook in beroep zijn aangevoerd. De Afdeling kan een uitzondering maken op dit uitgangspunt als uitgesloten is dat het toestaan van één of meer nieuwe gronden in hoger beroep leidt of kan leiden tot benadeling van derde-belanghebbenden. Maar deze uitzondering geldt niet voor zaken waarop artikel 1.6a van de Crisis- en herstelwet of artikel 16.86 van de Omgevingswet van toepassing is.

De grondentrechter in omgevingsrechtelijke zaken geldt voor nieuwe beroepsgronden, maar niet voor nadere argumenten ter onderbouwing van eerder ingebrachte gronden. Dergelijke argumenten kunnen in hoger beroep dus wel voor het eerst worden aangevoerd, tenzij de goede procesorde zich tegen de bespreking van die argumenten verzet.

[1] ABRvS 1 april 2015, ECLI:NL:RVS:2015:1043, r.o. 3.1 en 3.2.

[2] Vb. Vreemdelingenwet 2000, op grond waarvan een grievenstelsel kent in hoger beroep.